ناوه‌ڕۆك
ناساندن
کۆمپیوتەر و سوودەکانی لەبواری پزیشکیدا (بە عەرەبی: کومبیوتر الآلي واستخداماته في الطب، بە ئینگلیزی: Computers and their uses in medicine)، لە سەردەمی هاوچەرخدا کۆمپیوتەر لە پیشەی پزیشکیدا زیاتر بەکاردەهێنرێت. ژمارەیەکی زۆر ئاستی جیاوازی ڕووکاری پزیشکی و تەکنەلۆژیای کۆمپیوتەر هەیە.
کۆمپیوتەر لە بواری پزیشکیدا
کۆمپیوتەرەکان ڕۆژ بە ڕۆژ لە نێو بەشێکی بەرفراوانی خەڵکدا زیاتر بەناوبانگ دەبن. لەگەڵ هاتنی مایکرۆکۆمپیوتەرەکان لە کۆتاییەکانی حەفتاکان و دواتر بەرزبوونەوەی کاراییەکانیان لە هەشتاکان، کۆمپیوتەرەکان گەیشتوونەتە ناو ماڵەکانمان. بێگومان کۆمپیوتەر شۆڕشێکی گەورەی بەسەر هەموو شێوازی ژیانماندا کردووە. تەکنیکەکانی کۆمپیوتەر لە بواری پزیشکیدا بەکارهێنانی گەورەی هەیە، کە زۆرترین کاریگەری کۆمەڵایەتی هەیە، هەروەها کۆمپیوتەر ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە بەڕێوەبردنی نەخۆشخانە گەورەکاندا.
ئێستا دامەزراوە کۆمپیوتەرییەکان وەک بەشێکی دانەبڕاو لە زۆرێک لە ئامێرەکانی دەستنیشانکردندا دادەنرێت. بەکارهێنانی سەرەکی کۆمپیوتەر لە بواری پزیشکیدا بریتین لە سیستەمی زانیاری نەخۆشخانە، شیکاری داتا لە بواری پزیشکیدا، کۆمپیوتەری تاقیگەی وێنەگرتنی پزیشکی، بڕیاردانی پزیشکی بە یارمەتی کۆمپیوتەر، چاودێریکردنی نەخۆشە سەختەکان، چارەسەری بە یارمەتی کۆمپیوتەر و چەندانی تر.
وشەی کۆمپیوتەر لە وشەی "ژماردن"ەوە هاتووە، کە بە واتای ژماردن دێت. دەتوانرێت کۆمپیوتەر وەک ئامێرێکی ئەلیکترۆنی پێناسە بکرێت کە بە شێوەیەک دیزاین کراوە کە بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی داتا وەربگرێت و هەڵبگرێت و پرۆسێس بکات پاشان ئەنجامی دەرچوون بەرهەم دەهێنێت. کۆمپیوتەر بەکاردێت بۆ هەڵگرتن و پرۆسێسکردنی بڕێکی زۆر داتا و پێدانی زانیاری بە بەکارهێنەر و بۆ ئەنجامدانی ژمارەیەکی زۆر لە ژماردن بە خێرایی و ورد. چارڵز بابیج بە باوکی کۆمپیوتەری مۆدێرن دادەنرێت.
پێکهاتەکانی کۆمپیوتەر
ڕەقەکاڵا
ڕەقەکاڵا ئەو زاراوەیەیە کە دەدرێت بە پێکهاتە فیزیاییەکانی سیستەمی کۆمپیوتەر. ڕەقەکاڵا لە بنەڕەتدا دابەشکراوە بەسەر سێ یەکە:
١- ئامێری هاتنە ژوورەوە: ئامێری هاتنە ژوورەوە ئەو زانیاریانەی کە دەبێ پرۆسێس بکرێن دەگۆڕن بۆ فۆرماتێک کە کۆمپیوتەرەکە قبوڵ بکات. پاشان داتاکان دەگوازرێنەوە بۆ یەکەی پرۆسێسی ناوەندی کۆمپیوتەرەکە. ئامێرەکانی هاتنە ژوورەوە بریتین لە کارتی پانچ، شریتی موگناتیسی، کی بۆرد و چەندانی تر.
٢- یەکەی پرۆسێسی ناوەندی (CPU): CPU مێشکی کۆمپیوتەرە. هەموو ژماردن و بەراوردکارییە سەرەکییەکان لێرەدا دەکرێن. سێ پێکهێنەری هەیە، یەکەکانی بیرگە، یەکەی کۆنترۆڵ و یەکەی لۆژیکی ژمێریاری.
٣- ئامێرەکانی دەرچوون: ئامێرەکانی دەرچوون ئەو ئەنجامەی کە لەلایەن CPU بەرهەم هێنراوە وەرئەگرن و ئەنجامەکان بۆ بەکارهێنەران دابین دەکەن. پرینتەر و یەکەکانی پیشاندانی بینراو ئامێری دەرچوونی بەناوبانگی کۆمپیوتەرەکانن.
نەرمەکاڵا
نەرمەکاڵا بریتین لە کۆمەڵە بەرنامەیەک کە چالاکیی پرۆسێسکردن لەلایەن کۆمپیوتەرەوە کۆنتڕۆڵ دەکەن. نەرمەکاڵا دوو جۆر هەیە، نەرمەکاڵای سیستەم و نەرمەکاڵای بەرنامە. نەرمەکاڵای سیستەم بریتین لە کۆمەڵێک بەرنامە کە ڕێگە بە بەکارهێنەر دەدەن کارلێک لەگەڵ ڕەقەکاڵای کۆمپیوتەر بکات، بۆ نموونە سیستەمی کارپێکردنی وەک DOS و UNIX و کۆمپایەرەکانی وەک C, FORTRAN, COBOL و BASIC. نەرمەکاڵای بەرنامە پێکدێت لە بەرنامەکان کە ئەرکی تایبەت بۆ بەکارهێنەر ئەنجام دەدەن وەکو پرۆسێسی وشە، پرۆسێسی داتا و بەرنامەکانی پەرەگراف.
تەکنیکەکانی کۆمپیوتەر لە بواری پزیشکیدا
بەکارهێنانی تەکنیکەکانی کۆمپیوتەر لە بوارە جیاوازەکانی پزیشکیدا بریتییە لە:
- سیستەمی زانیاری نەخۆشخانە
- شیکاری داتا لە بواری پزیشکیدا
- کۆمپیوتەری تاقیگەیی
- بڕیاردان بە یارمەتی کۆمپیوتەر (CMD)
- چاودێریکردنی نەخۆشە سەختەکان
- چارەسەری بە یارمەتی کۆمپیوتەر
- وێنەی پزیشکی
- بەرنامەکانی تری کۆمپیوتەر
سنووردارکردنەکان
هەرچەندە کۆمپیوتەر دەتوانێت بڕێکی زۆر داتا هەڵبگرێت و وەریبگرێتەوە و شیکاری ئاڵۆز ئەنجام بدات لە ماوەیەکی زۆر کورتدا، بەڵام سنووردارکردنی سەرەکییان ئەوەیە کە هێزی بڕیاردانیان نییە و وەک مێشکی مرۆڤ هەستیار نین. داخڵکردنی زانیاریەکان بەربەستێکی سەرەکییە بۆ بەکارهێنانی کۆمپیوتەر لەلایەن پسپۆڕی پزیشکییەوە.
ڤایرۆسی کۆمپیوتەر زاراوەیەکی گشتییە کە بەکاردێت بۆ وەسفکردنی هەریەکێک لە کۆمەڵێک بەرنامەی کۆمپیوتەر کە بە ئەنقەست تێکدەرن. ڤایرۆسەکان دەتوانن بە دووبارە بەکارهێنانی بەرنامەیەک زۆر بن و دەتوانرێت بە بەرنامە جێبەجێکراوەکان بگوازرێنەوە. دەتوانن فایلەکانی بەرنامە، فایلەکانی داتا لەناوببەن یان هەموو داتاکانی هارد دیسک بسڕنەوە. بەرنامەی دژەڤایرۆس بەردەستە بۆ لابردنی ڤایرۆسێک لە فایلێکدا. بەهۆی هێنانە ناوەوەی نوێتری ڤایرۆسەکانەوە ئەستەمە ڤایرۆسەکان بە تەواوی بنبڕ بکرێت. هەندێک لە بەرنامەکانی دژەڤایرۆس بریتین لە Scan، CPAV (Central Point Anti Virus)، و Norton anti virus.
کۆمەڵێک پرسیار دەربارەی کۆمپیوتەر لە بواری پزیشکیدا
یەکەم/ چۆن کۆمپیوتەر یارمەتی پزیشکەکان دەدات بۆ چارەسەرکردنی نەخۆش؟
کۆمپیوتەر زۆر بەسوودە بۆ پزیشکەکان بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشەکانیان بەو پێیەی یارمەتیدەرە لە پاراستنی زانیارییە گرنگەکانی نەخۆش و چاودێریکردنی نەخۆش و ئەنجامدانی نەشتەرگەری و یارمەتیدانی ئامێری پزیشکی و وێنەگرتن.
دووەم/ چۆن کۆمپیوتەر لە سکانەکاندا بەکاردەهێنرێت؟
کۆمپیوتەر بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێت بۆ کارپێکردنی ئامێرە پزیشکییەکان کە پشکنینی پزیشکی گرنگ ئەنجام دەدەن لەوانە سۆنەر، سی تی سکان، ئێم ئاڕ ئای، پشکنینی خوێن و چەندانی تر. هەروەها پزیشکان کۆمپیوتەر بەکاردەهێنن بۆ پیشاندانی دۆزینەوەکانیان و وەسفکردنی نەخۆشی و ڕەوتی چارەسەرکردن. ڕەنگە کۆمپیوتەر بۆ مۆدێلکردن و وێنەکێشانی سێ ڕەهەندی بەکاربهێنرێت.
سێیەم/ پزیشکی لە دوورەوە چییە؟
ڕەنگە ئێستا پزیشکەکان بەهۆی کۆمپیوتەر و مۆبایلەوە پەیوەندییان لەگەڵ نەخۆشەکان و کارمەندانی پزیشکی تردا هەبێت. کردەی چارەسەرکردنی نەخۆشەکان لە دوورەوە لە کاتێکدا نە نەخۆشەکە و نە پزیشکەکە لە ڕووی جەستەییەوە ئامادە نین بە پزیشکی لە دوورەوە دادەنرێت. لە کاتی کارەساتی سروشتیدا، پزیشکی لە دوورەوە بە هەمان شێوە زۆر گرنگە.
پوختە
لە نەخۆشخانەکاندا کۆمپیوتەر بەکاردەهێنرێت بۆ دیاریکردنی نەخۆشیەکان و شیکردنەوەی ئەندامەکانی ناوەوەی جەستەی مرۆڤ. کۆمپیوتەر بۆ ئەنجامدانی سکانی CAT، وێنەگرتن، سۆنەر، نەشتەرگەری، چاودێری دوای نەشتەرگەری و دەستنیشانکردنی چاو بەکاردەهێنرێت. هەروەها بۆ پاراستنی زانیارییەکانی نەخۆش، بەدواداچوونی گەشەکردن و دیاریکردنی شوێنی چارەسەرەکان بەکاردەهێنرێن. سیستەمی زانیاری نەخۆشخانەکان، شیکاری داتاکان لە بواری پزیشکیدا، کۆمپیوتەری تاقیگەی وێنەگرتنی پزیشکی، بڕیاردانی پزیشکی بە یارمەتی کۆمپیوتەر، چاودێریکردنی نەخۆشە سەختەکان، چارەسەری بە یارمەتی کۆمپیوتەر و بەکارهێنانەکانی دیکە لە بەکارهێنانە سەرەکییەکانی کۆمپیوتەرن لە بواری پزیشکیدا. لێرەوە دیارە کە کۆمپیوتەرەکان بەشێکی دانەبڕاو لە نەخۆشخانە یان ناوەندێکی دەستنیشانکردن کە بە ئاسانی کاردەکات پێکدەهێنن.
