دۆزینەوەی داتای شاراوە لە وێب

ناساندن

دۆزینەوەی داتای شاراوە لەسەر وێب (بە عەرەبی: البحث عن البيانات المخفية على الويب، بە ئینگلیزی: Find hidden data on the web)، کردنەوەی داتا تەنها واتای داتا سێتەکان نییە کە بەردەستن بۆ داگرتن. داتای کراوەی دابەزاندن تەنها بەشێکی بچووک لە داتای بەردەست لەسەر وێب نیشان دەدات، زۆربەی ئەو داتایانەی کە لە ئینتەرنێتدا هەیە لە چاوی مرۆڤەوە شاردراوەتەوە بەڵام ئامێرەکان دەتوانن ئەم زانیارییانە بدۆزنەوە و بخوێننەوە. دۆزینەوەی داتا هەمیشە ئاسان نییە لەسەر وێب چونکە زۆربەی سەرچاوە بەردەستەکان تەنها لە ڕێگەی ئامێرەکان دەبینرێن. خەڵک بە شێوازی بینراو بە دوای وێب دەگەڕێن، ناوەڕۆک دەبینن، و فایلەکان دادەبەزێنن.

ئامێرەکان بە پێچەوانەوەیە تەنها لە ڕێگەی یاسا لۆژیکییەکانەوە کە لە کۆدەکەدا دانراون و ناو ئینتەرنێت دەگەڕێن، لە کاتێکدا مرۆڤەکان بەدوای ناوەڕۆکی کارلێکدا دەگەڕێن، ئامێرەکان پێویستیان بە پێکهاتە و لۆژیک و ڕوونکردنەوە هەیە. ئەم جیاوازییە خاڵێکی بەهێز دروست دەکات بۆ چۆنیەتی خوێندنەوەی خەڵک و ئامێرەکان. بۆ نموونە ئامێرەکان ناتوانن هەمیشە دەستبەجێ بەستەری دابەزاندن لە لاپەڕەیەکدا بدۆزنەوە، مرۆڤ زەحمەتە داتای پێکهاتەیی ببینێت کە لە کۆدی ماڵپەڕەکەدا هەیە. داتای کراوەی دابەزاندن تەنها یەک جۆری داتایە لەسەر وێب و زانیاری زیاتر لە کۆدی ماڵپەڕەکاندا شاراوەتەوە. دۆزینەوەی داتای شاراوە لە ڕێگەی زانیاریەوەیە ئێمە زانیاری بەدەست دەهێنین لە زانیاری و تێگەیشتن.

داتای شاراوە لە دۆکیومێنتەکانی ماکرۆسۆفت ئۆفیسدا چۆن دەدۆزرێتەوە؟

لە ناو ماکرۆسۆفت ئۆفیسیشدا داتاکان دەشاردرێنەوە و زۆربەی کات زانکۆکان و پەیمانگا و بەڕێوبەرایەتییەکان لێرەدا دۆکۆمێنتەکان دەشارنەوە، و چەند ڕێگایەک هەیە بۆ دڵنیابوون لەوەی کە زانیاری کەسی و زانکۆ تایبەتەکان بە تایبەت دەمێننەوە. دەبێت پشکنەری دۆکیومێنت بەکاربهێنن بۆ دۆزینەوە و لابردنی زانیاری شاراوە و زانیاری کەسی لەو دۆکیومێنتانەی کە دروستکراون لە Word، Excel، PowerPoint.

بەم ڕێگایە دەتوانیت بگەیت بە دۆکیومێنتەکان:

دۆکیومێنتی Office بکەوە کە دەتەوێت پشکنینی بۆ زانیاری شاراوە یان زانیاری کەسی بکەیت. پێش ئەوەی پشکنەری دۆکیومێنتەکە بەکاربهێنیت کۆپیەک لە دۆکیومێنتە ڕەسەنەکەت دروست بکە و هەڵی بگرە، چونکە هەمیشە ناکرێت ئەو داتایە کە دەستکاری دەکەیت بگەڕێنیتەوە چونکە پشکنەری دۆکیومێنتەکە لایدەبات. بۆ دۆزینەوە و لابردنی زانیاری شاراوە، ئەم ڕێکارە بگرە بەر: کلیک لە File > Info > Check for Issues > Inspect Document.

کاتێک بۆکسی پشکنینی دۆکیومێنت دەکرێتەوە، بڕگەیەک هەڵبژێرە بۆ پشکنین کە زانیاری تێدایە کە ناتەوێت بڵاوی بکەیت، و کلیک بکە لەسەر (Inspect). پاشان بۆکسێک دەکرێتەوە بۆت بۆ پێداچوونەوە بە ئەنجامەکانی ئەو پشکنینەی کە کردووتە، کلیک بکە لەسەر لابردنی هەموو ئەو ئایتمانەی کە دەتەوێت لایببەیتو هەموو ئەو بابەتانەی کە پێویستە لاببرێن، بەپێی ئەو بەرنامەیەی بەکاریدەهێنیت دەگۆڕێت. پاشان بۆ نیشاندان و بژارکردنی تایبەتمەندیەکانی دۆکیومێنت، کلیک لەسەر File > Info بکەو تایبەتمەندیەکان ببینە و بژاری بکە لە بەشی لای ڕاستدا. 

داتای شاراوەی وێب چییە؟

کۆتایی پێشەوەی وێبی داینامیکی زۆرجار داتا لە گۆڕاوەکانی جاڤاسکریپت خەزن دەکات و دواتر وەک HTML لەسەر داواکاری (وەک بارکردنی لاپەڕە یان کرداری بەکارهێنەر)، ئەمە بەو مانایە دێت کە داتاکە ڕاستەوخۆ لەسەر لاپەڕەکە دیار نییە، بەڵام هێشتا لەوێیە. لە HTML ی سەرەتایی تەنها گرێیەکی بەرهەمی بەتاڵی هەیە <div> و داتاکە خۆی نیشتەجێیە لە داتا گۆڕاوەکانی جاڤاسکریپت، پاشان لەسەر لاپەڕەی بارکردن جاڤاسکریپت بەکاردێت بۆ گۆڕینی ئەو داتایە بۆ گرێی بینراوی HTML. 
گەشەپێدەرانی وێبی مۆدێرن حەزیان لەم تەکنیکەیە چونکە دەتوانن هەموو داتاکانی ناو لاپەڕەکە بشارنەوە و کۆتایی پێشەوە نوێ بکەنەوە بۆ نوێنەرایەتی کردنی داتا بە هەر شێوەیەک کە بیانەوێت. بەداخەوە، سڕینەوەکانی وێب کە جاڤاسکریپت جێبەجێ ناکەن (هەر شتێک کە وێبگەڕێک بەڕێوە نەبات) ئەم داتایە نابینن کە بۆ HTML پێشکەش کراوە، واتە پێویستە ڕێگایەک بدۆزنەوە بۆ دۆزینەوە و شیکردنەوەی گۆڕاوەکانی جاڤاسکریپت.

دۆزینەوەی داتای شاراوەی JSON

بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە ئایا ماڵپەڕەکە داتای شاراوەی تێدایە، دەتوانین تاقیکردنەوەیەکی سادە بەکاربهێنین: 

• لاپەڕەکە لە وێبگەڕەکەمان دابەزێنە و ناسنامەیەکی بێهاوتا بدۆزەرەوە (وەک ناوی بەرهەم، ناسنامە یان بەشێک لە وەسفەکە).
• ناچالاککردنی جاڤاسکریپت لە وێبگەڕەکەمان و دووبارە بارکردنەوەی لاپەڕەکە.
• سەیری سەرچاوەی لاپەڕەکە بکە (کلیکی ڕاست لەسەر لاپەڕەکە بکە) و بگەڕێ بۆ ناسێنەری بێهاوتای (بۆ نموونە ctrl+f). بە نزیکەی هەموو شێوەکانی داتای شاراوە خەزن دەکرێن لە گرێکانی HTML وەک <script>. لە هەرسێ حاڵەتەکەدا ئێمە HTML باردەکەین و دەقێک دەدۆزینەوە لە <script> کە گرێیەکە لەگەڵ تایبەتمەندی ناسنامەی دیاریکراو. پاشان داتای JSON ی دۆزراوە بار بکە وەک فەرهەنگی پایتۆن و دەتوانین شیکردنەوەی بکەین بەو شێوەیەی کە دەمانەوێت. ئەمە زۆرجار دەکرێت بەس بێت بۆ گەڕاندنەوەی داتای شاراوە ئەگەر خەزن بکرێت وەک (type=application-json)، بەڵام ئەمە هەمیشە حاڵەتەکە نییە و داتاکانی ناو دەقەکە دەتوانرێت لەژێر گۆڕاوێکی جاڤاسکریپتدا بێت.

بەکارهێنانی دۆزینەوەی ئەلگۆریتمی JSON

پیتۆن لەگەڵ داتا دیکۆدەری گەورەی JSON دێت کە دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ دۆزینەوەی بەڵگەنامەکانی JSON لە هەر دەقێکدا. کردارەکان هەموو تەنەکانی JSON دەدۆزێتەوە لە هەر زنجیرەیەکی دەقدا کە زۆر گونجاوترە لە نموونەی ڕێجیکسمان. هەروەها لەبەر ئەوەی ئێمە دەزانین کە ئامانجی داتای بەرهەمەکانمان چۆن دەردەکەوێت (بۆ نموونە کلیلی بەرهەمی تێدایە) دەتوانین بە تەنها هەڵیبژێرین بەبێ ئەوەی زۆر هەوڵی زیاتر بدەین. 

دۆزینەوەی داتای جاڤاسکریپت

بابەتەکانی JSON لە جاڤاسکریپتدا ڕەسەنن واتە دەتوانن کۆدی جاڤاسکریپتی تێدابێت و ئەمەش ئەو شوێنەیە کە شتەکان ئاڵۆز دەبن. ئۆبجێکتی کۆدی جاڤاسکریپتی یاساییباشترە لە  ئۆبجێکتی داتای JSON چونکە بڕوادار نییە. هەردوو چارەسەرەکانی ڕێجیکس و جەیسۆن دۆزەرەوە لەسەر بنەمای JSON شکست دەهێنن لە شیکردنەوەی تەواوی بابەتەکاندا، ئەمە لەبەر ئەوەیە کە کردارەکانی جاڤاسکریپت یاساییە و ئۆبجێکتی داتای JSON بڕوادار نییە. ئەمە تێبینی و بلۆکی کۆدی تێدایە کە بە ئاسانی ناتوانرێت لێی تێبگەین بەبێ وێبگەڕ. چەند ڕێگایەک هەیە کە دەتوانین لەمە نزیک بین:

• سڕینەوەی لێدوانەکان و هەر شتێک کە جۆری داتای بنچینەیی نەبێت (string، number، boolean etc.) و پاشان JSON Finder بەکار بهێنە.
• شیکردنەوەی کۆدی جاڤاسکریپت بە بەکارهێنانی یاساکانی زمانی جاڤاسکریپت و پاشان دەرهێنانی ئەو داتایانە.

لابردنی JavaScript لە JSONدا

گۆڕینی شتەکانی جاڤاسکریپت بۆ شتەکانی JSON هەموو ئەوەی پێویستە بیکەین لابردنی هەر بەهایەک کە بەهای سەرەتایی نین وەک زنجیرەکان، بۆولینەکان یان ژمارەکان و لابردنی لێدوانەکان. لەگەڵ ئەم هاککردنی خێرایە، ئێمە بە ئاسانی دەتوانین پێکهاتە ئاڵۆزەکانی JSON بسڕینەوە پاشان هەموو ئەو شتانەی کە گۆڕیومانە هیچ پەیوەندییەکی نامێنێت بەسەر جاڤاسکریپتەوە و دەگۆڕدرێت بۆ JSON، و بەم شێوەیە لاپەڕەکەمان دەبێت بە لاپەڕەیەکی سەرکی پڕ لە زانیاری لە JSON.

چۆنیەتی سڕینەوەی داتای شاراوەی وێب

ماڵپەڕە مۆدێرنەکان زانیاری خەزن دەکەن نەک تەنها لە لاپەڕەی بینراوی HTML بەڵکو لە کۆدی جاڤاسکریپتیشدا، ئەمە بەتایبەتی باوە لە توخمەکانی ماڵپەڕی داینامیکی کە لەلایەن جاڤاسکریپتەوە لەسەر بارکردنی لاپەڕە یان بەهۆی کارلێکەکانی بەکارهێنەرەوە دروست دەکرێن.

باوترین ڕێگا بۆ سڕینەوەی داتای داینامیکی بریتییە لە بەکارهێنانی وێبگەڕێکی بێ سەر بۆ ناچارکردنی پێشکەشکردنی زانیاری شاراوە لە HTML. بەڵام ئێمە سەیری ئەوە دەکەین کە چۆن دەتوانین ڕاستەوخۆ ئەم داتایە دەرهێنین بەبێ بەکارهێنانی وێبگەڕەکان کە دەکرێت هەزاران جار خێراتر و کاراتر بێت، ئێمە سەیری ئەوە دەکەین کە داتای شاراوە چییە هەندێک نموونەی باو و چۆن دەتوانین بە بەکارهێنانی دەربڕینە ئاساییەکان و ئەلگۆریتمی شیکردنەوەی زیرەکانەی تر بسڕینەوە.